Boekenpagina

Op de MEAO, al een poos terug, had ik de overweging om als onderwerp voor mijn examen Nederlands het te hebben over het gooien van de atoombom van Hiroshima te hebben. Met het werpen van 2 atoombommen (de 2e viel op de Japanse stad Nagasaki) capituleerde Japan en eindigde de Tweede Wereld Oorlog. Genoeg controverse met zo'n onderwerp, zo dacht ik, want de ramp zelf was een verschrikking.
Ik las delen van het boek "De man op de brug" van Gunter Anders. Uiteindelijk stapte ik af van het onderwerp, omdat ik het boek en het onderwerp aan de zware kant vond.
Destijds had ik citaten uit het boek bewaard.
Met het plaatsen van de citaten hier, los ik de belofte, iets over dat onderwerp de atoombom op Hiroshima te doen, in.
In etappes plaatste ik de citaten plaatsen. Al de citaten zijn geplaatst nu, en is het tijd om het artikel als één geheel te plaatsen

-Gebrek aan geweten is gelijk goed geweten is gelijk criterium van onschuld.
-Wantrouw het geweten als het eigen geweten.
-Wat er gebeurd is, is op onherroepelijke manier gebeurd; en wel om de reden dat hetzelfde gebeuren telkens weer naar ons toegehaald, telkens weer opgeroepen kan worden.
-Deze strijd is niet alleen onze taak, maar ook niet de taak van onze generatie, maar die van alle mensen na ons. Zij is ons noodlot.
-Waarlijk, de kloof tussen het type van de denkende mens van gisteren, en dat van vandaag is zo avontuurlijk breed, dat eeuwen die dag van vroeger en die vandaag scheiden. Husserls muzen manuscripten moesten later dor geestelijken gered worden en naar het buitenland worden gebracht. Zijn nadagen bewijzen dan nog dat hij al in het heden is doorgedrongen in onze tijd van vernietiging.
-In de zogenaamde experimentele explosies is dus ook het begrip "experiment" mee geëxplodeerd. De zogeheten "tests" zijn in feite een dagelijkse werkelijkheid. En aangezien zij het werkelijke leven schaden, het leven van hen die vandaag, morgen en overmorgen leven, aangezien zij het hele leven zelfs kunnen uitroeien, zijn deze proeven een vorm van oorlog. Inderdaad; experimenten zijn een oorlog tegen het leven. "Oorlog is een voortzetting van de politiek met andere middelen." Thans geldt het omgekeerde van deze uitdrukking. Wat thans ten onrechte Vrede wordt genoemd, is een voortzetting of voorbereiding van de oorlog met andere middelen.
-Heeft u die levenloze planeet vóór u gezien? Goed, dan vraag ik u, hebben uw buren, of onze ouders en uw ouders voor zulk een einde geleefd? Hebben zij daarvoor allerlei lasten op zich genomen> Daarvoor vreugde en hoop gekoesterd? En wij leven daarvoor? En de duizenden kinderen op dit plein: heeft u ze daarvoor ter wereld gebracht?
-Als wij, zoals we hier doen, atoomcontroles eisen, dan moeten wij tegelijk een beperking van het souvereniteitsprincipe eisen.
-Hier lag eens een stad.
Steden hebben namen,
Puin en as hoop - amen -
doodgeblakerd gat.
Alleen die hierheen
gisteren nog kwamen
liggen heden - amen -
onder steen.
Raak ze niet meer aan.
Lees uit hun reclame
wat gijzelf U - amen -
hier hebt aangedaan.
-De bom – uitwerking te vergelijken met een heden ‘tactisch’ atoomwapen – ontplofte op 6 augustus 1945 om 8.30 uur op een hoogte van 66 meter. Hitte ontwikkeling 50 miljoen graden.
Aantal inwoners op de dag van de catastrofe zo’n 400.000 mensen, en aantal doden tot en met 1950: 282.000.
Overlevenden inclusief gewonden: 118.000. Ziektes van de overlevenden: bloedziekten (leukemie), keloïden (door verbranding veroorzaakte tumorachtige huidwoekeringen, leverziekten, caracten (staar in oog).
Deze getallen zonet ‘doorgevlogen.. En ze zelfs bij het overschrijven niet kunnen bevatten. Wat een vreselijk woord “doorvliegen”, want als met het zo opvat, vloog ook de bommenwerper door, met achterlating van slachtoffers.
-Neen, van wat er gebeurd is, kan ik niets zien. Zichtbaar zijn: de nieuwe huizen, en die verduisteringen, het gebeurde op dezelfde manier als in de kranten, of de gesprekken van de dag. Alles schijnt “neutraal” van tijd tot tijd te zijn, dat wil zeggen: alles ziet eruit of het er sinds een jaar en dag zo heeft gestaan. Het tegenwoordige vermomt zich as het “altijd zo geweest zijn” en wat schijnbaar zo is geweest overgroeit wat werkelijk geweest is. De geschiedenis wordt naar achteren vervalst, en dan nog door de geschiedenis zelf. (wederopbouw is tenslotte ook geschiedenis). Geschiedenis – de geschiedenis van haar zelfvervalsing, zij zijn de 200.000 die onder me liggen, in een door mensen gemaakt en nauwelijks opgegraven Pompeï.
-De morele voorwaarden voor waarnemen is op het ogenblik de voorstelling.
-Maar het gaat niet om mijn ervaring, maar om de algemeenheid van deze ervaring, en om haar duurzaamheid. Onze taak is die op te roepen.
-Neen, reiziger, zie af van Miyajma, zie af van Itsukushima en blijf hier! Blijf hier en wandel door de straten, wandel over de bruggen! En bedenk, waar je loopt, en waarover en over wie! En bedenk dat je niets van je ziet de werkelijkheid is. Werkelijk is misschien het feit, dat je het werkelijke niet meer ziet, dat je het werkelijke niet meer zien kàn. Sluit je ogen en verlaat je op je fantasieën. Want op hun ogen vertrouwen heden ten dage alleen nog indolenten.
Tijdrekening: de zesde augustus van het jaar Hiroshima, 1945, was de dag Nul. Deze dag waarop bewezen werd dat de wereldgeschiedenis misschien niet meer verder gaat. Dat we in elk geval in staat zijn de draad van de wereldgeschiedenis door te snijden. Deze dag heeft een nieuw tijdperk ingeluid in de wereldgeschiedenis. Een nieuw tijdperk, ook al zal het wezenlijke ervan misschien zijn, dat het niet zal bestaan. We leven in het jaar 13 van het onheil. Ik ben geboren in het jaar 43 vóór.
Kom zonet van de officiële herdenkingsplechtigheid. In de open lucht, onder een verblindend blauwe hemel. Op het anders lege plein, is het nu met mensen bedekt. Het is het plein waar “het” gebeurd is. En met als begin uur 8 uur ’s morgens.
Vooraan op de banken genodigden: vertegenwoordigers van provincies, kerken, het Hof, wij als officiële gasten, ook Indische, marine officieren. Boven onze hoofden, gruwelijk symbolisch, vliegtuigen. Als het moment aanbreekt, volledige stilte. Dan muziek. Chopin’s Marche Funèbre. Wat een vreemde onsterfelijkheid. Maar niet toepasselijk als treurmuziek voor 200.000 mensen. Deze muziek lijkt één enkele, en dan nog hooggeplaatste, ten grave te geleiden. Kransleggingen, redevoeringen, koorzang. Alles volstrekt zich met de starheid van een ritus.
De ceremonie werd zonder haperen afgewikkeld. De lucht was vervul van muziek en van het brommen der vliegtuigen, de kransleggingen en redevoeringen sloten zonder pauze bij elkaar aan: de levenden lieten geen voetbreedte van de grond. Desondanks vindt het gebeuren en scheuren om in dit dichte gebeuren door te dringen met zulk een geweld dat het het hele plein vulde en de ganse duur van de herdenking. Als gebeurtenis van de dag valt te melden: dat de daders deze dag met geen enkele krans hebben herdacht, en de slachtoffers met geen enkel woord.
-Jazeker, ook in dit kader heeft deze herdenking gestaan, zij was een demonstratie van het nooit – meer binnen een wereld van het nog altijd en het altijd – weer.
De omgeving is half verlicht. Zij bestaat uit het grote plein, de oevers van de rivieren, en de bruggen – de omgeving waar het gebeurd is, en daar heerst nu het gevoel van een feestdag. Het smartelijke is dat men niet eens, althans nauwelijks, beweren kan dat dit het gevoel der overgeblevenen is.
“Overgeblevenen” zijn er hier maar weinig. Wat hier aan – en afgaat bestaat uit “opvolgers”: het is slechts de nieuwe bezetting.
-Zo net gehoord dat de man, hoewel hij erkend is als tuk Hiroshima, niet tot de “echte” slachtoffers van de catastrofe wordt gerekend. Dat hij slechts (dit slechts is het vreselijkste woord dat ik ooit heb gehoord) in de oorlog zo is toegetakeld. Men voegt er aan toe dat er zelfs boze tonden zijn die hem als een zwendelaar beschouwen en hem aanduiden met een woord dat “oorlogswinstmaker” betekent.
Mij laat dat koud, het neemt me ook niet tegen hem in. Ook als hij geen “echt” slachtoffer is, geen slachtoffer van de laatste variant van de massamoord, dan staat hij nog altijd op de brug die naar de oever van deze variant leidt. Als het vandaag eens was gebeurd. Ja, als vandaag de stad was verwoest, dan zou de daartoe gebruikte bom als een “schone” zijn gekarakteriseerd.
Slagzin voor vandaag: temmen der producten. De doden zijn dood. Maar de levenden hebben “het” niet beleefd – dat zijn de huidige bewoners van Hiroshima, die natuurlijk een grote meerderheid vormen. En deze volgende “bezetting” van Hiroshima heeft er kennelijk genoeg van, al maar weer over “het” te horen praten. De catastrofe is als onderwerp impopulair geworden. Om die reden is de stad al evenmin gelukkig met de slachtoffers die als “incarnaties” van het thema en als onvrijwillige gedenkteken rondlopen, als met mensen die met opzet het thema niet kunnen laten rusten.
-Het schaamtegevoel van vandaag: schaamte over wat mensen mensen hebben kunnen aandoen: in feite dus over wat wij elkaar kunnen aandoen, en dus over het feit ook een mens te zijn.
Vreemde werkverdeling: zij hebben het gedaan, en anderen blozen van schaamte. Rouwbeklag wordt de doden niet gegund. De strijd tegen het atoomgevaar moet ook op het front van de taal worden uitgevochten. Niet de atoomwapens alleen moeten worden afgeschaft, ook de uitdrukking atoomwapens.
-In het boek van Kissinger vind ik de volgende zin: “atoomwapens zijn, als we afzien van de 2 boven Hiroshima en Nagasaki ontplofte bommen, tot op de van vandaag.. niet gebruikt..”
Een leugen die zich als waarheid vermomt.
-Voorbeeld van een verhaal: “toen ik bijkwam, was ik erg verbrand. En ook mijn vrouw zag er verschrikkelijk uit. We klommen omhoog uit het puin. Toen struikelde mijn vrouw ergens over. Een man.
We schaamden ons om mensen te zijn.
-Toen de vuurbal, die helderder scheen dan 1000 zonnen, was los gebliksemd boven de daken van de stad – en ziet: waar daken waren geweest, daar waren er geen meer – toen verhieven de zuchten, de kreten, en de klachten zich in de lucht boven de plek der verwoesting en togen op weg, om het oor van de dader te zoeken.
-Misschien zal één van u, hulpelozen, in het ziekenhuis, deze regels ooit lezen. Als degenen die ons hier naar toe hebben gestuurd ooit zullen kunnen meewerken om een herhaling te voorkomen van wat u is overkomen, dan moeten we op hen het beeld van uw lijden overdragen.
Gij zijt onze bondgenoten. En gij kunt ons helpen. Alleen door het feit van Uw bestaan, en door dit beeld. En deze hulp moeten we inroepen.
- Aankomst in een ontzettende atmosfeer, een glinsterende middenstof, half water, half vuur. Ik moet oppassen dat ik niet omval, bestaan is een prestatie. Onmogelijk, volledig te begrijpen waar je bent. In Nagasaki dus.
-Bloedbaden als dreigementen tegen derden, en doden als materiaal om te dreigen.
-De reinheid van mededelingen deelt zich mee aan het medegedeelde zelf. Het vreemde is zodoende een deel van de vertrouwde wereld.
-Daar zijn ze weer, de kinderen van vandaag, die hun puinsteden van gisteren al vergeten zijn, en die puinsteden van morgen nooit zullen zien, omdat de tijd om te zien hun niet gegund zal worden.
-Aan die man op de brug denk ik. Ook hier. Ook vandaag. Want ook voor hier staat hij op de brug naar de toekomst. En ook voor vandaag.
(16-8-1986)